Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu

PENGENALAN

Kewujudan sesuatu bangsa amat berkait rapat dengan asal usul bahasa. Tanpa bahasa, maka tidak wujudlah sesebuah bangsa. Bahasa dan bangsa merupakan dua komponen yang saling melengkapi. Begitu juga dengan Bahasa Melayu dan Bangsa Melayu. Bahasa Melayu merupakan bahasa yang berasal daripada rumpun Austronesia. Bahasa Melayu telah pun digunakan di Kepulauan Melayu sejak lebih 1000 tahun yang lalu. Bahasa Melayu dituturkan oleh kebanyakan penduduk di mana-mana negara pada masa kini. Misalnya, Bahasa Melayu di Malaysia dikenali sebagai Bahasa Malaysia manakala Bahasa Melayu di Indonesia dikenali sebagai Bahasa Indonesia.

            Dalam hal ini, Bahasa Melayu turut mengalami proses evolusi. Perubahan yang berlaku adalah seiring dengan peredaran zaman. Proses evolusi tersebut dapat dibahagikan kepada beberapa peringkat, iaitu Zaman Bahasa Melayu Purba, Zaman Bahasa Melayu Kuno, Zaman Bahasa Melayu Klasik dan Zaman Bahasa Melayu Moden. Bahasa Melayu Kuno. Ciri dan sifat bahasa Melayu pada setiap tahap perkembangan adalah berbeza. Sebagai contoh, bahasa Melayu kuno mempunyai banyak perkataan yang berasal daripada Bahasa Sanskrit dan pengaruh Hindu yang kuat. Bahasa Melayu Klasik pula terpengaruh dengan Bahasa Arab dan penyerapan unsur Islam, manakala bahasa Melayu moden banyak dipengaruhi oleh penjajah Barat, terutama Bahasa Inggeris.

1.1  BAHASA MELAYU PURBA

Bahasa Melayu Purba merupakan bahasa Melayu terawal yang digunakan oleh kelompok manusia yang mendiami kawasan Nusantara untuk berkomunikasi antara satu sama lain. Bahasa ini wujud pada zaman prasejarah. Walau bagaimanapun, tiada sebarang bukti yang menunjukkan bahawa bahasa Melayu Purba wujud kerana kelompok-kelompok yang menggunakan bahasa Melayu Purba hanya menggunakannya sebagai Bahasa Komunikasi.

            Menurut Asmah Haji Omar (2000), Bahasa Melayu Purba dipercayai dituturkan oleh kelompok Melayu-Deutro. Mereka menggunakan bahasa ini dalam bentuk lisan. Oleh itu Bahasa Melayu Purba tidak wujud dalam bentuk tulisan.

Penggunaan aksara dalam tulisan merupakan perkembangan  dalam bahasa Melayu Purba tetapi apabila bahasa menggunakan aksara, bahasa Melayu itu sudah tidak dikira bahasa Melayu Purba, sebaliknya dikenali sebagai bahasa Melayu Kuno.

     1.2 BAHASA MELAYU KUNO

Menurut Abdul Rashid dan Amat Juhari Moain, (2006 : 27), bahasa Melayu Kuno bermula pada abad ke-4 Masihi. Bahasa Melayu Kuno dikatakan bermula pada abad ke-4 Masihi kerana terdapat beberapa bukti yang telah ditemui di Dong Yen Chau di Teluk Tourane Vietnam yang diperkirakan bertarikh pada abad ke-4 Masihi. Bahan bukti yang ditemui ialah sebuah prasasti.

Bahasa Melayu Purba dinamakan sebagai bahasa Melayu Kuno selepas kedatangan pedagang India ke alam Melayu yang membawa pengaruh agama Hindu dan Buddha  Bahasa Melayu Kuno dikatakan mencapai kegemilangannya dari abad ke-7 hingga abad ke-13, iaitu pada zaman kerajaan Sriwijaya. Bahasa Melayu Kuno menjadi bahasa pentadbiran dan lingua franca, iaitu bahasa yang digunakan sebagai bahasa perantaraan atau bahasa perhubungan antara orag yang berlainan bahasa.  Penutur bahasa Melayu Kuno pada zaman tersebut  meragkumi kawasan Semenanjung Tanah Melayu, Kepulauan Riau dan Sumatera.

Bahasa Melayu Kuno mudah diterima oleh orang ramai pada masa itu kerana bahasa ini bersifat sederhana dan fleksibel, iaitu mudah menerima pengaruh luar. Selain itu, bahasa ini tidak mementingkan perbezaan status dan taraf penggunanya, iaitu tidak terikat pada perbezaan susun lapis masyarakat. Sehubungan itu, sistem dan struktur kata bahasa ini lebih mudah berbanding bahasa seumpamanya seperti bahasa Jawa.

Salah satu bukti kewujudan bahasa Melayu Kuno ialah penemuan batu bersurat. Beberapa Batu bersurat telah ditemui di sekitar Sumatera dan Jawa yang memperlihatkan penggunaan bahasa Melayu Kuno pada abad ke-7. Tulisan yang digunakan adalah aksara Palava, iaitu sejenis tulisan yang berasal dari selatan India. Berikut adalah batu-batu bersurat yang dijumpai oleh para sejarawan:

                      i.        Batu Bersurat Kedukan Bukit di Palembang yang bertarikh 605 tahun saka, bersamaan dengan 683 Masihi

                     ii.        Batu Bersurat Talang Tuwo di Palembang yang bertarikh 606 tahun saka, bersamaan dengan 684 Masihi

                    iii.        Batu Bersurat Kota Kapur di Bangka yang bertarikh 608 tahun saka, bersamaan dengan 686 Masihi

                   iv.        Batu Bersurat Karang Brahi di Jambi yang bertarikh 614 tahun saka, bersamaan 692 Masihi

1.2.1 Ciri-ciri Bahasa Melayu Kuno

·         Banyak terdapat kata pinjaman bahasa Sanskrit ·         Bunyi b ialah v dalam bahasa Melayu Kuno. Contohnya, bulan ialah vulan ·         Tiada bunyi e pepet dalam bahasa Melayu Kuno. Contohnya, dengan menjadi dngan atau dangan ·         Awalan ber- ialah mar- dalam bahasa Melayu Kuno. Contonya, berlepas menjadi marlapas. ·         Awalan di- ialah ni- dalam bahasa Melayu Kuno. Contohnya, diperbuat menjadi niparvuat ·         Ada bunyi konsonan yang diaspirasikan seperti bh, th, ph, dh, kh, h. contohnya, sukhashitta ·         Terdapat perkataan dalam perkataan Melayu moden yang tidak menggunakan huruf h tapi dalam bahasa Melayu Kuno huruf ini wujud dalam perkataan tersebut. Contohnya, samuha (semua) dan sahaya (saya)

1.2.2 Pengaruh Bahasa Sanskrit

      Bahasa Melayu Kuno banyak dipengaruhi oleh bahasa Sanskrit. Hal ini demikian kerana kebanyakan masyarakat Melayu pada masa itu beragama Hindu dan bahasa Sanskrit menjadi bahasa golongan bangsawan dan serta mempunyai hierarki yang tinggi. Sifat bahasa Melayu yang mudah dilenturkan mengikut keadaan juga menjadi penyebab bahasa Sanskrit diterima. Hal ini boleh terbukti daripada pengaruh tulisan atau aksara Pallava dan Devanagari yang berasal dari India, kata-kata dan rangkai kata pinjaman daripada bahasa Sanskrit serta fenom-fenom Sanskrit yang terdapat dalam Bahasa Melayu Kuno.

     Implikasi daripada kedatangan bahasa Sanskrit ini adalah terdapatnya sistem tulisan yang seragam dan dan penambahan kosa kata dalam bahasa Melayu Kuno seperti syukasyitta, athava, karana, tatkala dan sebagainya. Walau bagaimanapun, bahasa Melayu tidak mempunyai pengaruh Parsi atau Arab.

     

1.3  BAHASA MELAYU KLASIK

Peralihan daripada zaman bahasa Melayu Kuno kepada zaman bahasa Melayu Moden adalah disebabkan oleh kedatangan pengaruh agama Islam yang semakin mantap di Asia Tenggara pada abad ke-13. Sejak itu, bahasa Melayu mengalami banyak perubahan dari segi kosa kata, struktur ayat dan bentuk tulisan. Bukti kewujudan bahasa Melayu Klasik dapat dilihat menerusi peninggalan tiga buah batu bersurat, iaitu:    

  i.        Batu Bersurat di Pagar Ruyung, Minangkabau bertarikh 1356 Masihi yang ditulis dalam huruf India dan mengandungi prosa Melayu Kuno serta beberapa baris sajak Sanskrit.   

   ii.        Batu Bersurat di Minye Tujuh, Aceh bertarikh 1380 Masihi yang masih menggunakan abjad India dan buat pertama kalinya terdapat penggunaan kata-kata Arab seperti kalimat Nabi, Allah dan rahmat.     

 iii.        Batu Bersurat di Kuala Berang, Terengganu bertarikh 1303-1387 Masihi yang ditulis dalam tulisan jawi. Hal ini membuktikan bahawa tulisan Arab telah mula digunakan dalam bahasa Melayu pada zaman itu.

     ii

   

Ketiga-tiga batu bersurat ini merupakan catatan terakhir perkembangan bahasa Melayu kerana selepas abad ke-13 muncul kesusasteraan Melayu dalam bentuk tulisan.

Zaman kegemilangan bahasa Melayu Klasik berlaku setelah pemerintah agama Hindu sebelum itu memeluk agama Islam dan mempelajari bahasa Arab daripada para pedagang Arab dan Parsi. Keadaan ini mendorong kepada berlakunya penyerapan unsur dan Parsi dalam bahasa Melayu. Berdasarkan bahan yang di akses, didapati ada tiga zaman kegemilangan bahasa Melayu Klasik. Antaranya ialah zaman kerajaan Melaka, kerajaan Acheh dan kerajaan Johor –Riau. Pada zaman tersebut, lahirlah beberapa orang tokoh penulis yang penting, iaitu Hamzah al-Fansuri, Shamsuddin al-Sumaterani, Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf al-Singkel. Hasil karya yang terkenal pula termasuklah Hikayat Raja-raja Pasai, Hikayat Muhammad Ali Hanafiah, Hikayat Sulalatus Salatin dan sebagainya.

1.3.1      Ciri-ciri Bahasa Melayu Klasik

Bahasa Melayu Klasik mempunyai ciri-ciri yang khusus dan tersendiri. Antara ciri-ciri Bahasa Melayu Klasik ialah:

      i.        Ayat panjang dan berulang-ulang

     ii.        Bentuk ayat pasif dan songsang lazim digunakan

    iii.        Menggunakan gaya bahasa istana

   iv.        Menggunakan kosa kata klasik seperti ratna mutu manikam dan masyghul (sedih)

    v.        Banyak menggunakan kata pangkal ayat seperti sebermula, alkkisah, hatta

   vi.        Banyak menggunakan partikel pun dan lah

  vii.        Menggunakan aksara Jawi, iaitu aksara yang dipinjam daripada bahasa Arab yang telah ditambah dengan beberapa huruf tambahan.

 viii.        Menerima pelbagai jenis kosa kata Arab dan Parsi dalam pelbagai bidang bahasa seperti bidang ilmu keagamaan, undang-undang, kesusasteraan dan lain-lain.

   ix.        Terdapat struktur ayat yang luar biasa dan ragam yang berbeza dengan bahasa Melayu Moden

    x.        Unsur-unsur falsafah Islam wujud dalam banyak tulisan Melayu seperti dalam bidang ilmu Kalam, Tasawuf dan lain-lain. 

1.3.1      Pengaruh Bahasa Jawa

Bahasa Melayu dan bahasa Jawa merupakan bahasa serumpun. Terdapat dua factor utama penyebaran pengaruh bahasa Jawa ke dalam bahasa Melayu, iaitu tersebarnya cerita-cerita panji di alam Melayu dan keinginan masyarakat untuk  bersosialisasi dengan Negara luar.

            Cerita panji merupakan cerita yang berasal dari Jawa, di mana cerita ini mengisahkan watak wira dan wirawati yang digambarkan mempunyai kuasa yang ajaib atau kuasa sakti yang luar biasa sifatnya. Cerita ini mempunyai versi yang pelbagai dan tersebar di sekitar nusantara hingga ke Kemboja. Migrasi orang-orang Jawa ke Tanah Melayu ketika zaman kesultanan Melayu Melaka turut membawa budaya dan cerita panji mereka. Petempatan orang Jawa yang dikesan pada masa itu terletak di Kampung Jawa dan Parit Jawa.  Walau bagaimanapun, penghijrahan secara besar-besaran telah berlaku sekitar abad ke ke-19. Tumpuan bagi kawasan yang mereka duduki ialah Negeri-negeri 

 Selat, Selangor dan Johor. Pertembungan bahasa yang digunakan oleh penduduk asal dengan orang-orang Jawa ini menyebabkan berlakunya penyerapan unsur-unsur bahasa Jawa ke dalam bahasa Melayu Klasik. Contohnya, perkataan batok dalam bahasa Jawa bermaksu tempurung.

            Suku bangsa Jawa yang menetap di beberpaa bahagian Banten, Jawa Barat, JawaTengah dan Jawa Timur di Indonesia menggunakan bahasa Jawa sebagai bahasa komunikasi. Bahasa Jawa terbahagi kepada dua: iaitu Jawa Ngoko dan Jawa Kromo. Rujuk rajah 1.3.

                                   

                                                  Rajah 1.3 Pembahagian bahasa Jawa

Bahasa Jawa pada ketika itu sudahpun mempunyai sistem tulisannya yangtersendiri. Sistem tulisan ini dikembangkan daripada huruf Pallava dan huruf Pegon yang telah diubahsuai daripada sistem tulisan Arab. Bahasa Jawa mempunyai pelbagai loghat mengikut kelas sosial. Loghat yang digunakan dalam istana sukar difahami oleh orang Jawa kebanyakan seperti loghat Bagongan dan Kedhaton.

Bahasa Jawa juga mempunyai dua sistem tulisan yang berbeza, iaitu aksara Jawa dan huruf pegon. Aksara Jawa yang digunakan termasuklah Hancaraka atau Carakan. Aksara ini menyerap ciri-ciri yang terdapat dalam sistem tulisan Palava. Aksara pegon pula berasal daripada aksara Arab yang telah diubahsuai dan digunakan untuk menulis bahasa Jawa. Pada mulanya, tulisan ini digunakan sepenuhnya untuk menulis ulasan pada al-Quran. Namun begitu, setelah beberapa lama, naskhah dan manuskrip juga ditulis dengan menggunakan tulisan Pegon. Sistem tulisan Pegon agak berbeza dengan sistem tulisan Jawi. Hal ini demikiai kerana tulisan Jawi biasanya ditulis gondol, manakala tulisan Pegon pula kerap ditambah dengan vokal. Bahasa Jawa yang mempunyai vokal yang lebih banyak berbanding dengan bahasa Melayu menyebabkan vokal perlu ditulis bagi mengelakkan berlakunya kekeliruan ketika membaca sesebuah hasil karya.

1.3.3      Pengaruh Islam dalam bahasa Melayu Klasik

Islam mulai bertapak di alam Melayu sekitar abad ke-11 menerusi Sumatera, iaitu apabila pemerintah Pasai memeluk agama Islam. Penyebaran Islam dilakukan oleh pedagang-pedagang Arab, Cina, India dan Parsi. Selepas itu, proses penyebaran Islam diteruskan menerusi perkahwinan, perdagangan tempatan dan penaklukan. Pada abad ke-14, kesultanan Melayu Melaka berkembang menjadi pusat penyebaran Islam di Nusantara. Namun, setelah kajatuhan Melaka, pusat penyebaran Islam berpindah ke Kesultanan Aceh di Sumatera. Pada akhir abad ke-15 pula, hampir keseluruhan penduduk di alam Melayu memeluk agama Islam kecuali Bali, Filipina dan beberapa buah kawasan di Borneo, Sulawesi dan Jawa Barat.

1.4    BAHASA MELAYU MODEN

Bahasa Melayu Moden dikatakan bermula pada abad ke-19, iaitu setelah kedatangan penjajah Eropah seperti Portugis, Belanda dan Inggeris. Hasil karangan Munsyi Abdullah dianggap sebagai permulaan zaman bahasa Melayu Moden. Antara karya Abdullah Munsyi termasuklah Kitab Adab Segala Raja-raja Melayu dalam Segala Negeri (1837). Sebelum kedatangan penjajahan Barat, bahasa Melayu mencapai kedudukan yang tinggi sebagai bahasa pengantar, pentadbiran dan kesusasteraan di pusat pendidikan Islam. Selepas perang dunia kedua, British merubah dasar menjadikan Bahasa Inggeris sebagi pengantar dalam pendidikan. Namun, setelah Malaysia mencapai kemerdekaan, Perlembagaan Persekutuan Perkara 152 telah menetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Bahasa Melayu terbahagi kepada dua iaitu bahasa Melayu moden pramerdeka dan bahasa Melayu moden pascamerdeka.

Pada zaman pramerdeka, perkataan-perkataan daripada bahasa barat seperti Inggeris dan Belanda mula meresap ke dalam bahasa Melayu. Proses ini berlaku secara sedikit demi sedikit. Implikasi penyerapan bahasa ini telah mengakibatkan kegiatan penulisan Melayu mula menggusur dari istana-istana raja seperti dalam zaman bahasa Melayu Klasik ke dalam masyarakat umum. Selain itu, terdapat banyak hasil penulisan seperti buku Sejarah Melayu, Taj al- Salatin, Hikayat Abdullah dan lain-lain. Seterusnya, zaman ini turut mencetak banyak kitab –kitab agama di Asia Tenggara.

Abdul Rashid Melebek (2006 : 33 ) mengatakan bahawa berlakunya peristiwa pertembungan budaya Melayu dengan Barat, perkembangan teknologi cetak ,serta perkembangan perhubungan yang lebih mudah. Keadaan ini menjadikan bahasa Melayu terdedah kepada pengaruh Barat.

Setelah mencapai kemerdekaan pada tahun 1957, bahasa Melayu telah menjadi bahasa kebangsaan dan salah satu bahasa rasmi negara Malaya Merdeka. Manakala pada tahun 1967, bahasa Melayu telah menjadi bahasa rasmi tunggal bagi negara Malaysia. Bagi meningkatkan penggunaan bahasa Melayu banyak akhbar, buku, majalah dan jurnal berbahasa Melayu diterbitkan sama ada di Malaysia, Indonesia dan Singapura terutamanya selepas Perang Dunai Kedua.

Lantaran itu, pelbagai inisiatif juga telah dijalankan bagi memajukan bahasa serta meningkatkan kemampuannya dalam menghadapi zaman moden. Antara langkah yang dilaksanakan untuk memodenkan bahasa Melayu ialah perancangan korpus bahasa Melayu. Perancangan korpus ini telah diterajui oleh Pakatan Belajar –Mengajar Pengetahuan Bahasa. Mereka memulakan perancangan korpus bahasa iaitu dengan menyusun panduan ejaan, kamus, tatabahasa, tanda baca, surat kiriman,dan peristilahan.

Kemudian, muncul pula badan perancangan daripada persatuan dan lembaga yang dikelolakan oleh kerajaan seperti Dewan Bahasa dan Pustaka. Dengan ini, bahasa Melayu dapat diatur dan dibakukan sistem ejaan, peristilahan, tatabahasa, perkamusan, sebutan, laras bahasa dan lain-lain. Di samping itu, pelbagai kongres dan seminar tentang bahasa dan kesusasteran Melayu juga telah diadakan. Contohnya, Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu diadakan bermula pada tahun 1952 sehinggalah 1984.

1.4.1      Pengaruh Bahasa Arab

Beberapa contoh perkataan bahasa Arabtelah digunakan dalam bahasa Melayu. Contohnya, perkataan abun menjadi abah dan kursiyyun menjadi kerusi.

1.4.2      Pengaruh Bahasa Cina

Dalam kamus Dewan, terdapat entri perkataan yang mempunyai etimologi berlabel C yang menunjukkan perkataan yang dipinjam daripada bahasa Cina.  Antara perkataan Cina yang diterima dalam bahasa Melayu ialah beca, camca, kekwa, nyonya, popia, angpau dan sebagainya.

1.4.3      Pengaruh Bahasa Inggeris

Pengaruh bahasa Inggeris merupakan pengaruh bahasa yang paling ketara dalam bahasa Melayu.  Perkataan Melayu dipinjamkan ke dalam bahasa Melayu  apabila tiada perkataan tempatan yang dapat menggambarkan situasi atau perkara baru yang khusus untuk merujuk kepadanya. Misalnya, perkataan kompromi berasal daripada perkataan compromise. Masalah dan bantahan sering timbul apabila perkataan Inggeris yang diterima masuk ke dalam bahasa Melayu terlalu banyak sehingga ada yang berfungsi sebagai pengganti kepada bahasa Melayu yang sedia ada.

            Namun, setelah termaktubnya Perkara 152 dalam Perlembagaan Persekutuan yang menyatakan bahawa Melayu sebagai bahasa bahasa kebangsaan, maka bermulalah era baharu bagi bahasa Melay, iaitu satu bahasa yang pernah melalui zaman kegemilangan dan menjadi lingua franca di seluruh Kepulauan Melayu.

1.4.4      Fungsi Bahasa Melayu Moden

Bahasa Melayu berfungsi sebagai bahasa kebangsaan yang berperanan menyatukan rakyat dan sebagai alat komunikasi penduduk pelbagai kaum seperti yang terkandung dalam Perlembagaan Persekutuan Perkara 152 yang mengatakan bahawa bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa kebangsaan. Bahasa kebangsaan ialah bahasa yang melambangkan identiti dan kedaulatan Negara untuk tujuan perpaduan.

Selain itu, bahasa Melayu juga berfungsi sebagai bahasa rasmi, iaitu bahasa yang digunakan secara meluas oleh pihak kerajaan sesebuah Negara dari peringkat menteri hingga ke peringkat bawahan.

Seterusnya, bahasa Melayu juga memainkan peranan sebagai bahasa pengantar dalam sistem pendidikan. Laporan Pelajaran Razak (1956) dan Laporan Pelajaran Datuk Abdul Rahman Talib (1960), menetapkan Bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di sekolah-sekolah kebangsaan, bahasa Cina di sekolah rendah jenis kebangsaan Cina, dan bahasa Tamil di sekolah jenis kebangsaan Tamil.

1.5  PENUTUP

Kesimpulannya, bahasa Melayu mengalami banyak perubahan daripada zaman purba ke zaman Moden. Perubahan ini menjadikan bahasa Melayu lebih mantap dan dipanjang tinggi oleh seluruh Negara. Hal ini berlaku kesan daripada kedatangan pengaruh yang datang dari luar, terutamanya dari Barat seperti Balanda dan Inggeris yang meresap dalam bahasa Melayu. Pengaruh ini membuahkan hasil yang amat baik dengan adanya perluasan kosa kasa dan istilah-istilah dalam bahasa Melayu. Pertengahan abad ke-19 dan abad ke-20 adalah penting dalam sejarah perkembangan bahasa Melayu kerana menjadi titik tolak dalam menjadikan bahasa Melayu sebagai lingua franca dan bahasa ilmu pada abad ini.

Adat Resam Orang Melayu

ADAT PERKAHWINAN

1.    Merisik - keluarga pihak lelaki datang ke rumah pihak perempuan. Tujuannya adalah untuk mengetahui sama ada gadis itu sudah berpunya ataupun belum.jika sudah ada persetujuan, barulah tarikh peminangan ditetapkan.

2.    Meminang - tugas meminang biasanya dilakukan oleh wakil kedua-dua belah pihak. Semasa meminang, tarikh menghantar tanda ditetapkan. Perkara yang dibincangkan termasuklah hantaran belanja, persalinan dan tempoh bertunang.

3.    Menghantar tanda - sebentuk cincin dihantar oleh pihak teruna untuk disarungkan ke jari tunangnya. Kebiasaannya diiringi dengan sebahagian wang hantaran belanja. Tarikh perkahwinan dibincangkan.

4.    Akad nikah - ijab Kabul dijalankan dan diikuti dengan upacara membatalkan air sembahyang. Akad nikah ini wajib dilakukan oleh wali pihak perempuan.

5.    Persandingan - Pasangan pengantin duduk di atas pelamin dan upacara tepung tawar diadakan. Sebelum majlis persandingan, pasangan pengantin turut akan berinai.

untuk melihat adat perkahwinan orang melayu, sila buka 

http://www.youtube.com/watch?v=mBj3Zh8D8OE

ADAT KELAHIRAN

1. Sebelum Kelahiran

Ø  Melenggangkan perut (krim perut) - Upacara ini dilakukan kepada wanita yang mengandung anak sulung ketika kandungan berusia dalam lingkungan tujuh atau lapan bulan. Ia dijalankan oleh seorang bidan untuk membuang geruh atau kecelakaan yang mungkin menimpa wanita hamil yang bakal bersalin dan bagi membetulkan kedudukan bayi di dalam perut.

2. Semasa Bersalin

Ø  Minum air selusuh, iaitu air jampi atau air penawar yang bertujuan untuk menyenangkan kelahiran.

Ø  Semasa kelahiran bayi, daun mengkuang atau daun lain akan digantung di bawah rumah, iaitu tempat betul-betul di bawah rumah ibu tersebut bersalin.

3. Selepas Melahirkan

Ø  Bayi perempuan akan diiqamatkan manakala bayi lelaki akan diazankan oleh bapa bayi berkenaan.

Ø  Uri yang dilahirkan bersama-sama dengan bayi dibersihkan dan ditanam di tempat yang sesuai mengikut cara tradisional, iaitu memasukkan uri ke dalam belanga kecil dan ditambahkan dengan asam garam serta benda lain yang merupakan harapan ibu bapa kelak.

Ø  Selepas tujuh hari bayi dilahirkan, adat bercukur rambut dan memberi nama diadakan.

4. Berpantang Selama 44 Hari Selepas Melahirkan

Ø  Tidak boleh memakan yang dianggap sejuk, panas, gatal dan pedas.

Ø  Dilarang keluar rumah dan membuat kerja di rumah.

Ø  Hendaklah sentiasa diurut, ditungku, memakai bengkung dan dimandikan dengan air bunga.

     ADAT KEMATIAN

• ·         Jenazah lebih dimuliakan daripada jasadnya yang masih hidup.
• ·         Jenazah diletakkan di tempat yang lebih mudah diziarahi.
• ·         Jenazah ditutup dengan kain putih dari kepala hingga ke kaki
• ·         Ayat-ayat suci al-Quran, khususnya Yassin dibaca untuk disedekahkan kepada mayat.
• ·         Tetamu yang menziarahi jenazah tidak dihidangi makanan.
• ·         Kanak-kanak tidak digalakkan menziarahi jenazah kecuali saudara-mara saya yang dekat.jenazah perlu segera dimandikan, dikafankan dan disembahyangkan sebelum dikebumikan.
• ·         Talqin, iaitu nasihat dan ingatan untuk si mati dibacakan selpas jenazah dikebumikan  

Kesantunan Berbahasa Masyarakat Melayu

1.0  KONSEP KESANTUNAN BERBAHASA

Terdapat pelbagai takrifan yang dikemukakan oleh tokoh-tokoh negara mengenai konsep kesantunan berbahasa.

            Budi bahasa merupakan gabungan daripada perkataan budi dan bahasa. Budi merupakan perlakuan yang baik manakala bahasa ialah pertuturan. Gabungan perkataan ini membambawa maksud percakapan yang baik yang membawa maksud yang sempurna dan menyenangkan, penuh dengan sifat-sifat menghormati pihak lain, bersopan santun diiringi dengan akhlak yang mulia. Peribadi seseorang dapat dinilai menerusi bahasanya, kalau bahasanya santun dan halus, maka dia dikatakan berbudi bahasa, sebaliknya kalau bahasa yang digunakan itu kasar dan tidak menyenangkan, maka dia dikatakan kurang ajar. Kepentingan budi bahasa jelas terbukti melalui peribahasa tersebut :

                                                Yang kurik itu kundi,

                                                            Yang merah itu saga;

                                                Yang cantik itu budi,

                                                            Yang indah itu bahasa.

            Menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2005), santun ialah halus budi bahasa dan atau budi pekerti, beradab atau sopan. Istlah kesantunan pula membawa maksud perihal ( sifat dsb ) santun, kesopanan, kehalusan (budi bahasa atau budi pekerti).

            Awang Sariyan (2007) mendefinisikan kesantunan sebagai penggunaan bahasa yang baik, sopan, beradap, mamncarkan peribadi mulia dan menunjukkan penghormatan kepada pihak yang menjadi teman berbicara. Kesantunan merupakan aturan perilaku yang ditetapkan dan disepakati bersama oleh susuatu masyarakt sehingga menjadi prasyarat dalam kehidupan bermasyarakat.

           Leech (1983:104) menyatakan bahawa kesantunan berupa perlakuan yang mewujudkan dan mengekalkan pengiktirafan diri dalam sesuatu interaksi sosial. Beliau seterusnya berpendapat bahawa kesantunan bukan sekadar bermaksud berbaik-baik  sahaja tetapi yang penting adalah menjalinkan prinsip kerjasama dengan menghubungkannya dengan maksud dan kuasa. Hal ini melibatkan pemilihan strategi untuk mengelakkan konflik.

            Menurut dua orang tokoh bahasa yang terkenal, iaitu Brown dan Levinson (1987:62) mengaitkan kesantunan sebagai usaha untuk mengurangkan Tindakan Ancaman Muka (TAM) kepada pendengar. Pada merekan, setiap orang mempunyai kehendak muka yang terbahagi kepada dua, iaitu muka positif dan muka negatif yang merupakan kehendak masyarakat sejagat. Sehubungan itu, penutur perlu mengurangkan ancaman muka pendengar dengan memilih strategi kesantunan.

            Held (1992:133) mendefinisikan kesantunan sebagai suatu fenomena bahasa yang boleh dikaji secara emprikal menerusi pemerhatian terhadap komunikasi lisan yang melibatkan interaksi bersemuka antara penutur dengan pendengar. Lakoff (1975:64) pula menginterpretasikan kesantunan sebagai perlakuan yang mengurangkan pergeseran dalam suatu interaksi.

           Menurut Asmah Haji Omar (2000:88), kesantunan berbahasa ialah penggunaan bahasa sehari-hari yang tidak menimbulkan kegusaran, kemarahan dan rasa tersinggung daripada pihak pendengar. Beliau menjelaskan bahawa penjagaan air muka dalam kalangan orang Melayu bukan setakat menjaga air muka sendiri malahan turut meliputi air muka keluarga dan masyarakat. Beliau juga telah membahagikan kesantunan kepada dua aspek, iaitu kesantunan asas dan kesantunan berkala. Kesantunan asas merujuk kepada kesantunan sedia ada yang merupakan pedoman bagi masyarakatberhubung antara satau sama lain. Manakala kesantunan berkala pula merujuk kepada kesantunan yang menggambarkan ucapan yang dilakukan oleh masyarakat dalam hubungan antara satu sama lain.

      Kesantunan berbahasa merupakan kesopanan dan kehalusan dalam menggunakan bahasa ketika berkomunikasi sama ada melalui lisan atau tulisan(Amat Juhar Moain, 1992). Konsep kesantunan  berbahasa merupakan satu konsep yang berkait rapat dengan aspek bersopan santun dalam berbahasa terutamanya ketika berkomunikasi dengan orang lain, menyampaikan mesej kepada audiens dan berinteraksi dengan seseorang. Kesantunan berbahasa merangkumi aspek pemilihan kata, nada, gerak laku dan gaya.

2.0  JENIS DAN BENTUK KESANTUNAN BERBAHASA

Jenis dan bentuk kesantunan berbahasa terdiri daripada kesantunan verbal dan kesantunan bukan verbal.

2.1  KESANTUNAN BERBAHASA DARI ASPEK VERBAL

Kesantunan berbahasa dari aspek verbal merujuk kepada semua aspek komunikasi secara lisan, pertuturan atau percakapan. Contohnya dapat dilihat melalui media massa seperti radio, televisyen, internet, pengucapan awam dan ceramah seminar serta ucapan. Kesemua komunikasi ini memerlukan penggunaan bahasa yang sopan. Kesantunan berbahasa juga dikaitkan dengan penggunaan bahasa halus termasuklah bahasa istana.

            Semasa berkomunikasi, komponen-komponen bahasa seperti fonetik dan fonologi, semantik, morfologi dan sintaksis digunakan. Fenotik dan fonologi adalah berkaitan dengan penebutan dan bunyi-bunyi bahasa. Sintaksis merujuk kepada ayat-ayat yang digunakan secara betul. Morfologi pula berkaitan dengan struktur, bentuk dan golongan kata. Semantik adalah berkaitan dengan makna kata atau ayat.

Dalam masyarakat Melayu, kesantunan ini penting bagi melambangkan kehalusan budi, kesopanan dan tingkah laku penutur dan masyarakat Melayu. Misalnya, amalan bertanya khabar apabila bertemu dengan sahabat handai atau memberi salam ketika bertemu dengan orang yang lebih tua merupakan tanda hormat masyarakat melayu terhadap orang lain.

Aspek kesantunan berbahasa verbal yang perlu dititikberatkan adalah penggunaan bahasa yang halus. Mengikut Asmah Haji Omar (2000), bahasa halus disamakan dengan pendidikan yang penuh dengan adab tatatertib.

Orang Melayu amat memandang berat terhadap nilai berbahasa. Nilai terhadap bahasa menentukan jenisjenis bahasa seperti bahasa halus, bahasa kesat, bahasa kasar, dan bahasa biadab. Setiap kata ada nilainya. Sehubungan itu, penggunaan bahasa perlu disesuaikan dengan keadaan, suasana serta golongan, dan peringkat yang berbeza (Amat Juhari, 2001 :286). Seseorang perlu memahami sebab ia berkata-kata, apa yang dikatakan, bagaimana mengatakannya, kepada siapa ia berkata dan semua ini bergantung kepada konteks pertuturan tersebut (Kramsch, 1998:26).

Dalam kesantunan berbahasa, masyarakat Melayu mempunyai sistem sapaan dan panggilan yang tersendiri. Bahasa lisan atau bertulis haruslah digunakan dengan sopan santun suoaya tidak dianggap sebagai kurang ajar atau biadap. Sistem sapaan dan panggilan melibatkan penggabungan gelaran, rujukan hormat dang anti nama. Kesantunan ini bukan sahaja melibatkan penggunaan bahasa dalam pertuturan malahan juga dalam bentuk bertulis. Kesantunan berbahasa memiliki ciri-ciri tertentu. Penggunaan kosa kata dan ganti nama diberi perhatian khusus agar sesuai dengan kedudukan, pangkat, umur dan keakraban hubungan. Aspek kesantunan berbahasa dalam masyarakat Melayu dapat dilihat seperti gambar dia atas.

2.1.1      penggunaan kata sapaan dan gelaran.

2.1.1.1  sistem panggilan dalam keluarga

GELARAN	HURAIAN
Pak cik	Digunakan untuk orang lelaki yang sebaya dengan ayah sendiri
Mak cik	Digunakan untuk orang perempuan yang sebaya dengan ibu sendiri
Tok	Digunakan untuk orang lelaki atau perempuan yang kira-kira sebaya dengan datuk atau nenek sendiri
Abang	Digunakan untuk orang lelaki yang tidak setua ayah sendiri dan juga tidak sebaya
Kakak	Digunakan untuk orang perempuan yang tidak setua ibu sendiri dan juga tidak sebaya
Adik	Digunakan untuk orang lelaki atau perempuan yang lebih muda daripada sendiri

2.1.1.2  gelaran pergaulan secara formal

GELARAN	HURAIAN
Tuan	Digunakan untuk lelaki yang lebih tinggi pangkatnya dan orang lelaki yang bergelar Haji, Doktor, Profesor atau Syed
Encik	Digunakan untuk orang lelaki yang lebih tinggi pangkatnya
Puan	Digunakan untuk perempuan yang lebih tinggi pangkatnya
Saudara	Digunakan untuk orang lelaki atau perempuan yang sebaya atau lebih muda dan hubungannya belum rapat atau digunakan dalam rujukan kepada ahli-ahli dalam mesyuarat, perbahasan dan sebagainya.
Saudari	Digunakan untuk perempuan sahaja dalam konteks yang sama dengan penggunaan gelaran saudara
Tetuan	Hanya digunakan dalam surat rasmi yang ditujukan kepada para pemilik atau pentadbir syarikat perniagaan (termasuk syarikat guaman)

2.1.1.3  gelaran warisan

GELARAN	HURAIAN
Raja (Perak,Selangor), Pangeran,Pangeran Anak, Pangeran Muda ( Brunei Darussalam), Tengku (Kelantan)	Digunakan untuk pemerintah tertinggi
Megat dan puteri (Perak), Abang (Sarawak), Datu (Sabah), Wan (Kelantan, Terengganu),Pangeran dan Dayangku (Brunei Darussalam), Tan (Kedah), Tun (Terengganu)	Digunakan untuk keturunan orang-orang besar
Syed dan Syarifah	Digunakan untuk waris keturunan Nabi Muhammad saw

2.1.1.4  gelaran kurniaan

Gelaran kurniaan adalah seperti Tun, Toh Puan, Puan Sri, Datuk dan Datin Paduka. Selain itu, pendeta Za’ba merupakan gelaran kurniaan yang diberikan oleh pertubuhan seperti Kongres Bahasa Melayu Ketiga (1956). Seterusnya, gelaran Bapa Kemerdekaan pula diberikan kepada Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj.

2.1.1.5  kata panggilan dalam majlis rasmi

ORANG YANG DISAPA	RUJUKAN HORMAT
Yang di-Pertuan Agong dan Raja Permaisuri Agong	Kebawah Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka Baginda
Sultan, Raja, Sultanah, Tengku Ampuan, Raja Permaisuri	Duli Yang Maha Mulia
Perdana Menteri,Timbalan Perdana Menteri, Menteri Besar	Yang Amat Berhormat
Hakim, Kadi	Yang Arif
Mufti dan pemimpin Islam	Sahibul Sumahah
Ketua Polis Negara	Yang Amat Setia
Ketua jabatan tanpa gelaran	Yang Berusaha

2.1.2      Penggunaan kata sesuai daripada Bahasa Arab

Penggunaan kata-kata bahasa Arab yang merupakan kata-kata dalam Al-Quran.

BAHASA BIASA	BAHASA BERSANTUN
Saya berpuas hati dengan usaha itu	Saya bersyukur dengan usaha itu
Saya berjanji akan membantu saudara	Saya berjanji akan membantu saudara. Insya-Allah
Mendiang Razif pasti gembira atas kejayaan anaknya	Allahyarham Razif pasti atas gembira kejayaan anaknya

2.1.3      Penggunaan kata ganti nama

Ganti nama diri ialah perkataan yang digunakan untuk merujuk kepada diri seseorang. Kata ganti nama diri terbahagi kepada tiga iaitu, kata ganti nama diri pertama(merujuk kepada diri sendiri seperti saya, aku, kita hamba, patik dan beta), kata ganti nama diri kedua (merujuk kepada pendengar seperti anda, kamu, awak, tuan hamba) dan kata ganti nama diri yang ketiga(merujuk kepada orang yang dicakapkan seperti dia, mereka, beliau, nya)  

2.1.4      penggunaan kata dan ungkapan yang beratatasusila.

Selamat pagi dan terima kasih merupakan ungkapan yang bertatasusila.

2.2  KESANTUNAN BERBAHASA DARI ASPEK NON VERBAL

Kesantunan berbahasa dari aspek non verbal merujuk kepada semua perlakuan yang tidak menggunakan bahasa lisan untuk menyampaikan mesej yang dapat difahami. Kesantunan non verbal memerlukan peranan bahasa tubuh untuk menyampaikan sesuatu mesej tanpa menggunakan kata-kata. Bahasa tubuh merupakan proses pertukaran fikiran dan idea di mana mesej yang disampaikan adalah melalui isyarat, ekspresi wajah, pandangan mata, sentuhan dan gerakan tubuh. Aplikasi melalui bahasa tubuh ini dapat menggambarkan emosi, personaliti, tujuan dan status sosial seseorang.

Dalam konteks masyarakat Melayu, kesantunan berbahasa dari aspek non verbal dapat dilihat melalui amalan kebudayaan masyarakat Melayu. Misalnya, masyarakat Melayu digalakkan mengutamakan penggunaan tangan kanan untuk melakukan sesuatu perkara yang dianggap mulia. Budaya ini perlu diamalkan dalam kehidupan seharian kerana amalan tersebut merupakan sunnah Rasulullah saw. Asy Syaikh Abdurrahman As Sa’di rahimahullah berkata: “Jika kalian mentaati Rasulullah saw niscaya kalian akan mendapatkan petunjuk ke jalan yang lurus, baik ucapan mahupun perbuatan. Dan tidak ada jalan untuk mendapatkan hidayah melainkan dengan mentaatinya, dan tanpa (mentaatinya) tidak mungkin (akan mendapatkan hidayah) bahkan mustahil.” (Tafsir As Sa’di, hal. 521)

Tafsiran tersebut jelas menggambarkan bahawa orang yang mengikuti peribadi Rasulullah, maka dia akan sentiasa berada di landasan yang betul dan mendapat petunjuk daripada Allah. Dalam hal ini, masyarakat Melayu yang mengikuti sunnah Rasulullah secara tidak langsung akan sentiasa mengamalkan akhlak mulia dan berbudi bahasa dalam menjalin hubungan sesama manusia. Contoh amalan penggunaan tangan kanan dalam kalangan masyarakat Melayu dapat dilihat daripada aspek cara pemakanan, iaitu makan menggunakan tangan kanan.

Selain itu, masyarakat Melayu juga dididik dan diajar supaya menggunakan anggota badan dengan cara yang sopan. Gerakan anggota badan perlu dijaga supaya tidak menimbulkan sebarang spekulasi terhadap respon yang diberikan. Hal ini demikian kerana gerakan badan juga mencerminkan peribadi seseorang.

Bangsa Melayu menggesa masyarakatnya agar tidak menunjukkan sesuatu dengan menggunakan jari telunjuk sebaliknya menggunakan ibu jari. Penggunaan ibu jari dianggap lebih sopan kerana isyarat ini tidak akan mewujudkan salah faham dalam komunikasi non verbal. Contohnya, sekiranya terdapat pelancong yang bertanyakan arah sesuatu jalan, masyarakat Melayu perlulah memberikan bantuan menunjukkan arah yang diminta dengan menggunakan ibu jari. Dengan ini, para pelancong sama ada dari dalam negara mahupun luar negara akan merasa lebih selesa dengan layanan mesra yang diberikan oleh orang Melayu di Malaysia. Kesopanan ini seterusnya akan menjadikan Malaysia sebagai sebuah negara pusat pelancongan yang terkenal dengan keindahan alam semula jadi serta kekayaan budi pekerti masyarakatnya.

Di samping itu, masyarakat melayu juga mengamalkan kebudayaan membongkokkan badan apabila lalu di hadapan orang yang lebih tua daripadanya. Budaya ini melambangkan penghormatan orang muda terhadap orang yang lebih tua. Kebudayaan ini merupakan amalan yang diwarisi secara turun-temurun daripada zaman nenek moyang yang terdahulu. Namun, terdapat segelintir masyarakat Melayu pada masa kini yang kian melupakan amalan tersebut, bahkan ada juga segelintir masyarakat Melayu yang hanya lalu di hadapan orang tua tanpa menunjukkan rasa hormat dan senyuman. Kelunturan amalan kebudayaan masyarakat melayu dipercayai berpunca daripada pengaruh budaya Barat yang mencemarkan pemikiran generasi muda.

Cara pemakaian masyarakat Melayu juga merupakan lambang kesopanan masyarakat Melayu. Kesantunan ini dapat dilihat daripada cara pemakaian orang Melayu yang mementingkan penjagaan aurat. Pakaian tradisional orang Melayu adalah baju melayu dan baju kurung.  Baju Melayu ialah sejenis kemeja longgar yang dipakai dengan seluar panjang dan digandingkan dengan kain samping yang diikat di bahagian pinggang. pakaian Melayu terdiri daripada dua jenis, iaitu Baju Teluk Belanga dan Baju Cekak Musang. Manakala baju kurung pula ialah sejenis baju longgar yang labuh, kadang kala hingga ke lutut yang dipadankan kain panjang yang berlipat tepi. Baju kurung boleh digandingkan dengan songket atau batik.

iklan budi bahasa boleh didapati di halaman berikut: 

http://www.youtube.com/watch?v=swyE21i3mSM

http://www.youtube.com/watch?v=u4VHPbHAsWc

http://www.youtube.com/watch?v=1rejJ4sTe4s